Trong khi một số quốc gia đang cố gắng hỗ trợ, nới lỏng các hạn chế về thị thực, đưa ra những ưu tiên về quy chế tị nạn hoặc trừng phạt các quan chức Trung Quốc, thì Nhật Bản lại lợi dụng tìm cách lôi kéo các chuyên gia tài chính Hồng Kông về cho Tokyo.

Các chuyên gia cho rằng đó là bước đầu tiên tốt – mặc dù mang tính cơ hội – nhưng Nhật Bản cần phải làm nhiều hơn nữa, giúp những người Hồng Kông đang chạy trốn khỏi chế độ độc tài.

William Lee, 26 tuổi, người Hồng Kông, đã tổ chức và tham gia hàng chục cuộc biểu tình ủng hộ dân chủ ở Nhật Bản. Vào tháng 11, anh từng bị bắt ở Hồng Kông vì tham gia một cuộc biểu tình ở đó.

Sau đó, Lee được tại ngoại và quay lại Tokyo, nơi anh ta đã sống hơn hai năm. Mặc dù sử dụng bút danh khác để giấu danh tính của mình, nhưng Lee vẫn sợ rằng cảnh sát sẽ chờ anh ở sân bay nếu anh trở lại Hồng Kông.

Khi Trung Quốc ban hành Luật an ninh quốc gia vào ngày 30/6, Đảng Cộng sản Trung Quốc đã bỏ qua cơ quan lập pháp Hồng Kông. Tự cho mình phương tiện để trừng phạt bất cứ ai mà họ cho là lật đổ, ly khai, khủng bố hoặc cấu kết với các lực lượng nước ngoài với mức án tù chung thân.

Điều 38 của luật đó quy định: “Luật này sẽ áp dụng đối với các hành vi phạm tội theo Luật này, do một người không phải là thường trú nhân của Đặc khu gây ra nhằm vào Đặc khu hành chính Hồng Kông từ bên ngoài”.

Năm 2019, Trung Quốc và cảnh sát Hồng Kông đã sử dụng nhiều biện pháp mạnh, gây áp lực hoặc ép buộc lên các nhà hoạt động ủng hộ dân chủ đã trốn ra nước ngoài. Có những lúc, thông qua các thành viên trong gia đình những người này, thúc giục họ quay về, để chịu phán xử bởi các cáo buộc.

Lee và gia đình anh chưa trải qua điều này, nhưng anh lo ngại, nếu anh tiếp tục tham gia các cuộc biểu tình ở Nhật Bản, có thể sẽ tới lượt anh.

Lee nói: “Khi ta im lặng, thì đó chính xác những gì Đảng cộng sản Trung Quốc muốn. Giờ là lúc người Hồng Kông ở Nhật Bản và mọi nơi khác trên thế giới cùng đứng lên, lên tiếng thay cho những người đã không còn có thể làm gì nữa”.

Những người ủng hộ Luật an ninh quốc gia thì nói rằng, nó sẽ mang lại trật tự cho thành phố, sau một năm hỗn loạn về bạo lực biểu tình và sự tàn bạo của cảnh sát. Nhưng các nhà hoạt động ủng hộ dân chủ, các nhà lập pháp và các nhà phê bình trong cộng đồng quốc tế cho rằng, đây là nỗ lực mới nhất của Bắc Kinh, nhằm mở rộng sự cai trị độc tài đối với Hồng Kông và hơn thế nữa.

Vụ bắt giữ đầu tiên được thực hiện theo luật mới là một thanh niên chạy xe máy khắp đường phố Hồng Kông và mặc áo “Tự do cho Hồng Kông”.

Một loạt các vụ bắt giữ, bao gồm việc bắt giữ nhà hoạt động nổi tiếng Agnes Chow (Châu Đình) và ông trùm truyền thông Jimmy Lai. Đánh dấu sự khởi đầu tấn công vào truyền thông đối kháng ​​của công chúng ở Hồng Kông.

Một ngày sau khi luật được thông qua, Samuel Chu tỉnh thức dậy với tin tức trên báo chí, anh bị Trung Quốc phát lệnh bắt giữ cùng 5 nhà hoạt động khác.

Anh là người sáng lập và điều hành Hội đồng Dân chủ Hồng Kông, một nhóm vận động có trụ sở tại Washington. Chu là công dân Mỹ được 25 năm, bởi vậy đã trở thành công dân nước ngoài đầu tiên dính lệnh bắt giữ theo luật an ninh quốc gia.

Anh nói, lệnh bắt này mang những ý nghĩa nguy hiểm. Cụ thể là, ngầm đe dọa những người liên lạc hoặc liên kết với những “nghi phạm”, đưa họ vào thế cờ vây.

Chu không rõ, đảng cộng sản Trung Quốc có thể hoặc sẽ cố gắng thực thi luật pháp vượt ra ngoài biên giới Trung Quốc ở mức độ nào. Tuy nhiên, “thật phi lý khi nghĩ rằng, họ (Trung Quốc) có thể thực thi bất kỳ điều nào trong số này ở nước ngoài đối với một công dân nước ngoài”, anh nói.

Một số quốc gia đã bắt đầu đưa ra các biện pháp bảo vệ đối với những người Hồng Kông bỏ trốn.

Vương quốc Anh đình chỉ hiệp ước dẫn độ với vùng lãnh thổ này, hứa cấp quyền công dân cho khoảng 3 triệu người Hồng Kông ngay sau khi Luật an ninh quốc gia Trung Quốc được ban hành.

Tại Đài Loan, Văn phòng Dịch vụ và Trao đổi Đài Loan – Hồng Kông được thành lập để làm thủ tục cho những người xin tị nạn.

Vào tháng 7, Thượng viện Mỹ thông qua dự luật lưỡng đảng, được gọi là Đạo luật Bảo vệ Nhân quyền Hồng Kông. Tăng mạnh các biện pháp trừng phạt đối với các quan chức Trung Quốc, cung cấp quy chế tị nạn cho những người Hồng Kông sống ở Mỹ có nguy cơ bị đàn áp chính trị.

Nhưng với chính phủ Nhật Bản, các nỗ lực của họ lại được tập trung vào các lợi ích kinh tế.

Một ngày sau khi luật an ninh quốc gia Trung Quốc được thông qua, Đảng Dân chủ Tự do của Thủ tướng Shinzo Abe đã bắt đầu thảo luận về khả năng giảm thuế, cũng như tạo ra những thuận lợi cho việc lấy thị thực và thường trú nhân, nhắm mục tiêu cụ thể đến các chuyên gia tài chính muốn rời khỏi Hồng Kông.

“Giàu có, học vấn, trình độ kỹ năng và nghề nghiệp không thể là tiêu chí duy nhất”, anh Chu nói. “Chúng tôi cần một danh sách các lựa chọn – toàn bộ phạm vi – nhưng tôi ủng hộ bất kỳ hành động tức thời nào mà chính phủ Nhật Bản có thể xem xét và thực hiện. Và nếu nó bắt đầu với các chuyên gia tài chính, hãy bắt đầu từ đó.”

Giống như Vương quốc Anh, Đức đã đình chỉ hiệp ước dẫn độ với Hồng Kông. Và ngày 2/8, Pháp cũng ngừng các thủ tục để phê chuẩn thỏa thuận năm 2017 để thiết lập một hiệp ước dẫn độ như vậy.

Nhật Bản thì không có hiệp ước dẫn độ với Hồng Kông.

Chánh văn phòng Nội các vào thời điểm đó, ông Yoshihide Suga, là người phát ngôn của chính phủ Nhật Bản cho biết trong một cuộc họp báo hôm rằng, Nhật Bản vẫn “quan tâm sâu sắc” về tình hình ở Hồng Kông. Nhưng ông cũng không quên nhắc lại ngôn ngữ ngoại giao quen thuộc và nhấn mạnh rằng, Hồng Kông được coi là “đối tác rất quan trọng” về thương mại kinh tế.

Các chuyên gia cho rằng, quan điểm của Nhật Bản thay đổi rất ít kể từ năm ngoái, và họ bị chỉ trích nặng nề vì ưu tiên mối quan hệ với Trung Quốc trong bối cảnh các cuộc biểu tình bạo lực leo thang ở Hồng Kông.

“Nhân quyền chưa bao giờ là mối quan tâm lớn trong chính sách ngoại giao của Nhật Bản. Nhưng lập trường của Nhật Bản đối với vấn đề Hồng Kông vẫn đang bị lung lay”, bà Tomoko Ako, Giáo sư của Trường Đại học Khoa học và Nghệ thuật thuộc Đại học Tokyo nói. “Nhật Bản nên bày tỏ rõ quan điểm với Trung Quốc rằng, luật không thể được sử dụng như một công cụ chính trị để chọn lọc”.

Bà Ako nói thêm, chính phủ Nhật Bản có thể giúp đỡ những người Hồng Kông, bằng cách gia hạn visa cho những người đang sống tại Nhật, tạm thời nới lỏng các tiêu chuẩn nộp đơn cho những người xin tị nạn.

“Nhật Bản đã có thể tạo ra một cơ chế cho các chuyên gia tài chính, thì cũng nên làm như vậy cho những người có nguy cơ bị đàn áp chính trị,” bà nói.

Khi Anh trả lại Hồng Kông cho Trung Quốc vào năm 1997, Tuyên bố chung Trung – Anh đã xác định các điều khoản đảm bảo duy trì các quyền của Hồng Kông như: tự do ngôn luận, thương mại, hội họp và tư tưởng, trong 50 năm theo chính sách “một quốc gia, hai chế độ”.

Những Bắc Kinh đã phản bội lại điều đó.

Năm 2003, các cuộc biểu tình lớn đã buộc Hội đồng Lập pháp Hồng Kông phải từ bỏ nỗ lực thông qua luật cấm các hành vi gây rối, ly khai và phản quốc chống lại đảng cộng sản Trung Quốc.

Năm 2014, quyết định tiến hành sàng lọc cho cuộc bầu cử năm 2017 của Trưởng đặc khu Hồng Kông đã làm dấy lên làn sóng phản đối của những người ủng hộ dân chủ. Phong trào này hay được gọi chung là “Phong trào dù vàng”, sau khi những người biểu tình Hồng Kông sử dụng những chiếc ô màu vàng để bảo vệ bản thân trước hơi cay của cảnh sát.

Sau khi Trưởng đặc khu Hồng Kông, bà Carrie Lam đưa ra dự luật vào tháng 6/2019, cho phép dẫn độ những “kẻ đào tẩu” sang Trung Quốc đại lục, các cuộc biểu tình ôn hòa nhanh chóng trở thành một cuộc đàn áp bạo lực kéo dài hàng năm của cảnh sát. Nhấn chìm Hồng Kông trong một cuộc chiến mang tính biểu tượng, chống lại chế độ độc tài.

Hơn một năm sau, đạo luật này trở thành một thắng lợi lớn của Bắc Kinh, trong việc đưa Hồng Kông vào tầm kiểm soát. Và là một tổn thất nặng nề đối với những người ủng hộ dân chủ, những người cho rằng văn hóa và con người Hồng Kông nên tách biệt với Trung Quốc đại lục.

“Không phải mọi hi vọng đều đã tắt”, Mandy Tang, một cô gái 20 tuổi người Hồng Kông sống tại Tokyo nói.

Tang đã thường xuyên tham gia các cuộc biểu tình ủng hộ dân chủ Hồng Kông ở Tokyo kể từ năm ngoái. Việc cô sẵn sàng lên tiếng chống lại Đảng Cộng sản Trung Quốc trước công chúng và thông qua mạng xã hội, đã gây ra bất hoà trong mối quan hệ của cô với gia đình, bạn bè.

Cô là một sinh viên đang học về âm nhạc, nhưng vẫn chưa chắc chắn nghề nghiệp nào phù hợp nhất với mình. Trong khi đó, các nghệ sĩ ở Hồng Kông, quyền tự do ngôn luận của họ đang bị kìm hãm.

Tang mang trong trái tim mình một cái nhìn, một mơ ước về tương lai của Hồng Kông: báo chí tự do, các cuộc tranh luận chính trị không gò bó, một hệ thống giáo dục dạy về sự thật không chứa đựng sự bao biện, và một nền văn hóa phát triển xây dựng dựa trên các nguyên tắc về tự do dân sự.

”Tất cả những điều đó, vẫn có thể đạt được miễn là người Hong Kong và các đồng minh của họ vẫn lạc quan”, Tang nói.

“Khi luật chưa được thông qua, tôi còn không sợ, thì giờ có gì tôi phải sợ nữa?”. “Mọi thứ không phải là đã kết thúc.”