Trước đây, sau chuyến du ngoạn để lại nhiều ký ức đáng nhớ về thị trấn Sapa với những cảnh quan mây nước, núi non đẹp như tranh vẽ và các nền văn hóa đa dạng của người Dao Đỏ, H’mông (Mông), Phù Lá ở vùng tây bắc tôi lại ước mong có dịp nào khác được đặt chân sang phía đông bắc, đặc biệt là thành phố Hà Giang, một địa danh cũng rất nổi tiếng, được thiên nhiên ưu đãi với nhiều danh lam thắng cảnh, và cũng là nơi lưu giữ những di tích lịch sử cũng như nét đẹp văn hoá đặc thù của các dân tộc Tày, Nùng, H’Mông, Giáy, Lô-lô, Pu-péo.
Mới đây, niềm mong ước đó của tôi đã được thực hiện qua hành trình du ngoạn Hà Giang vô cùng thú vị. Với diện tích gần 8.000km², Hà Giang là một quần thể núi, rừng và hệ sinh thái đa dạng. Khu vực này có nhiều địa danh quen thuộc và nổi tiếng như đèo Mã Pí Lèng, núi đôi Cô tiên, Quản Bạ, sông Nho Quế, hẻm vực Tu Sản, cao nguyên đá Đồng Văn.
Cùng với các bản làng và những nền văn hoá đặc sắc của người dân tộc, Hà Giang luôn khiến cho du khách say đắm với cảnh quan thiên nhiên vừa hùng tráng vừa nên thơ và là một trong những điểm du lịch đang rất “hot” khi vẫn còn giữ được vẻ đẹp nguyên sơ của mình, khi chưa có quá nhiều các công trình xây dựng mới.
Chúng tôi đến đây vào tháng 3, thời điểm mùa xuân, khí trời mát mẻ, thời tiết khá tốt trong suốt chuyến đi, chỉ trừ một buổi sáng trời mưa, khá lạnh và nhiều sương mù khi lên tới khu vực Cổng trời Quản Bạ và dốc Thẩm Mã khiến cho việc ngắm cảnh không được thuận lợi lắm. Bây giờ xin kể tóm tắt về một vài địa điểm thuộc địa phận Hà Giang mà chúng tôi đã ghé qua, được phân chia theo từng khu vực để tiện theo dõi.
1) Khu vực Quản Bạ
Cổng Trời: nói tới Hà Giang thì phải nhắc đến địa danh Cổng Trời, cách trung tâm thành phố khoảng 42km trên độ cao 1500m so với mực nước biển. Cổng trời Quản Bạ nằm giữa 2 đỉnh núi, và là cửa ngõ để bước vào hành trình khám phá khu cao nguyên đá Đồng Văn. Đứng tại cao điểm ngắm cảnh ở Cổng trời, bạn có thể nhìn ngắm trọn vẹn vẻ đẹp hùng vĩ của núi rừng Tây Bắc.
– Núi Đôi Cô Tiên: thuộc thị trấn Tam Sơn, Quản Bạ. Đây là một tuyệt tác thú vị của thiên nhiên có hình dáng tựa như 2 bầu sữa của người mẹ mà nhiều người tin rằng đã mang đến sự trù phú cho vùng đất này. Tùy vào từng thời điểm giao mùa trong năm, núi đôi Cô tiên sẽ được khoác lên mình một mầu áo khác nhau: màu hồng của hoa tam giác mạch, màu vàng rực rỡ của lúa chín hay màu xanh phủ mây trắng mông lung, huyền ảo của những buổi sáng mờ sương.
Rất tiếc là như đã nói ở trên, hôm chúng tôi đến khu vực này thì gặp lúc trời mưa, sương mù dầy đặc nên dù đã cất công leo tên tới tận trên tháp cao ở điểm ngắm cảnh Cổng trời nhưng vì sương mù dầy đặc bao phủ tứ phía nên tôi đành leo xuống, vào trạm dừng chân bên cạnh để xem ảnh Núi đôi được chụp vào lúc trời nắng ráo rất nên thơ gắn trên tường.
2) Khu vực Đồng Văn
Phố cổ Đồng Văn: Đồng Văn là nơi hội tụ của nhiều dân tộc Tày, Hoa, H’Mông, Nùng, Dao và người Kinh đến cư ngụ từ đầu thế kỷ 20. Đến nay, khu vực phố cổ vẫn giữ được không khí và nét đẹp hoài cổ với những ngôi nhà đặc trưng, mang sắc vàng rêu phong của thời gian. Phố cổ Đồng Văn thường có chợ phiên vào ngày Chủ nhật hàng tuần là thời điểm tốt nhất để đến tham quan. Đây là lúc du khách được hòa mình vào nếp sinh hoạt của người dân địa phương với những bộ váy áo sặc sỡ và mua bán các loại nông sản đặc trưng của núi rừng.
Nằm gần Đồng Văn còn có một số điểm du ngoạn khác rất thú vị và nổi tiếng như khu cao nguyên đá Đồng Văn, Phố Cáo, Dinh thự Vua Mèo (Vương Chính Đức), Sủng Là, cột Cờ Lũng Cú, là cột mốc cực bắc của Việt Nam nằm trên đỉnh núi Rồng cao 1.470m so với mực nước biển.
3) Khu vực Mèo Vạc
Mã-Pí-Lèng: với đoạn đường đèo uốn lượn hiểm trở dài 20km, Mã Pí Lèng là một trong “tứ đại đỉnh đèo” của vùng núi phía bắc nối liền Đồng Văn và Mèo Vạc. Đây là một trong những địa điểm mà rất nhiều du khách mong muốn được chinh phục và khám phá nhất. Từ đỉnh đèo, bạn có thể nhìn thấy toàn bộ khung cảnh núi rừng trùng điệp thật hùng vĩ, hài hoà cùng vẻ đẹp nên thơ của dòng sông Nho Quế xanh màu ngọc bích uốn lượn quanh co tạo thành một bức tranh thiên nhiên tuyệt mỹ.
Hẻm vực Tu Sản & sông Nho Quế: là địa điểm không thể bỏ qua khi tới Hà Giang. Nằm ngay dưới chân đèo Mã Pí Lèng, hẻm vực Tu Sản là sự kết hợp giữa các vách núi cao và sự uốn lượn nhẹ nhàng, mềm mại của dòng sông Nho Quế, tạo nên một khung cảnh vừa kỳ vĩ vừa độc đáo, nên thơ.
Giữa 2 bên vách đá cao gần 800m, với chiều dài 1,7km và sâu gần 1km, hẻm vực Tu Sản được xưng tụng là “đệ nhất hùng quan” của khu vực. Một trong những trải nghiệm khó quên nhất khi du lịch Hà Giang chính là được đi thuyền trên sông Nho Quế để tới gần và cảm nhận thật rõ sự hùng tráng đến choáng ngợp của hẻm Tu Sản.
4) Khu vực Hoàng Su Phì:
Nổi tiếng với các thửa ruộng bậc thang được công nhận là di tích quốc gia có lịch sử phát triển hàng trăm năm từ những ngày đầu khai hoang của người Nùng, Dao, La Chí. Vì tới đây vào tháng ba, chưa đến mùa lúa chín để có thể ngắm cảnh ruộng bậc thang đẹp nhất, thường vào khoảng tháng 9, tháng 10 hàng năm nên chuyến đi này đoàn chúng tôi không ghé qua Hoàng Su Phì để có thể dành thì giờ nhiều hơn cho những nơi khác.
Ẩm thực
Về phương diện ẩm thực, Hà Giang có nhiều đặc sản của người vùng cao như mèn mén (bột ngô hấp), cơm lam, bánh cuốn trứng, cháo ấu tẩu, thịt trâu gác bếp, thắng cố, thắng dền, bánh tam giác mạch….
Trong thời gian vài ngày ở đây, nhờ phía bên cạnh khách sạn là một dãy quán ven đường, điểm hẹn họp mặt của nhóm “nhậu lai rai” trong đoàn vào mỗi tối nên tôi đã có dịp thử qua vài món đặc sản dân tộc như cháo ấu tẩu, trâu gác bếp, thắng dền, bánh và bia tam giác mạch.
Chợ phiên Hà Giang – Lịch cập nhật ngày 23/03/2025
Theo thẩm định của tôi thì có lẽ dễ “ăn thử cho biết” nhất là các món cơm lam, thắng dền, bánh và bia tam giác mạch; riêng các món khác, đặc biệt là món đặc sản thắng cố rất nổi tiếng thì chỉ mới nghe mô tả là tôi đã “không dám thử” 
Dù sao cũng xin nói qua về đặc sản ẩm thực để các bạn rút kinh nghiệm nếu có dịp đến Hà Giang nhé:
– Mèn mén: bột ngô hấp, là thức ăn hàng ngày của người Mông. Tuy nguyên liệu rất bình thường nhưng có hương vị đặc biệt mang đậm bản sắc văn hoá của dân tộc H’Mông.
– Cơm lam: gạo nếp đựng trong ống tre bịt lá chuối hoặc lá dong tươi đem nướng trên than hồng. Khi chín, nếp tỏa hương thơm lừng, vừa ngọt vừa bùi, ăn cùng muối vừng, muối riềng hay thịt nướng. Món này tôi thấy khá ngon và dễ ăn nhất.
– Bánh cuốn trứng: bánh cuốn với nhân trứng và mộc nhĩ được ăn cùng với nước hầm xương. Có người đi cùng đoàn ăn thử nhưng nói là vị hơi lạ, ăn không quen.
– Thịt trâu gác bếp: mang hương vị đặc trưng của núi rừng miền Bắc và giữ được lâu nên là món quà thường được du khách mang về miền xuôi. Đặc sản này có nguồn gốc phát xuất từ dân tộc Thái. Thịt trâu (và cả thịt heo nữa) được bảo quản tự nhiên bằng cách đặt trên gác bếp để hun khô nhờ sức nóng và khói bếp. Để tăng thêm hương vị, trước khi đem gác bếp, thịt sẽ được ướp thêm ớt, gừng, tỏi, mắc-khén, rau rừng… Sau khoảng 2 tháng hun khói thịt khô quắt lại với mùi thơm đặc thù. Món này nhậu lai rai tương tự như thịt bò khô, khá bắt mồi.
– Thắng dền: là món ăn chơi, tráng miệng được yêu thích, nhất là vào mùa đông của cư dân Đồng Văn với phần bánh tròn như bánh trôi nước miền Nam, phần nhân được làm từ dừa, đậu phộng hoặc không nhân. Bánh được luộc chín rồi đem thắng trong nước đường với gừng để có độ ngọt và cay nồng ấm bụng. Bánh được ăn nóng, thêm chút nước dừa và đậu phụng rang.
– Bánh & bia tam giác mạch: hạt tam giác mạch nhỏ bằng một nửa hạt đậu bình thường, sau khi thu hoạch sẽ được phơi khô rồi xay cho mịn. Đem bột này nhào với nước, đóng khuôn tròn, dẹt, to bằng hai bàn tay. Bánh sẽ được hấp trước khi nướng để có lớp vỏ mầu nâu thơm giòn, đẹp mắt, bên trong mềm xốp rất phù hợp để ăn dằn bụng dọc đường theo kiểu lương khô.
Bia tam giác mạch có hương vị đặc thù nhưng giá rất đắt. Có hôm chúng tôi gọi uống thử cho biết thì giá một chai bia tam giác mạch cao gấp 5 lần chai Heineken, không biết có bị chặt chém hay không nhưng với giá đắt như thế có lẽ không đáng để uống thử !!??
– Cháo Ấu Tẩu: còn gọi là cháo đắng, được làm từ củ ấu tẩu có nhiều ở khu vực núi đồi phía bắc. Củ ấu được ngâm nước vo gạo qua đêm rồi đem ninh vài tiếng đồng hồ cho đến khi đặc quánh lại, sau đó sẽ đem nấu với nước hầm thịt nạc, chân giò. Cháo này phải ăn thật nóng cùng hành lá, tía tô, thịt băm và lòng đỏ trứng sống.
– Thắng Cố: có lẽ là món đặc sản nổi tiếng nhất của vùng cao.- Nguyên liệu chính là thịt và nội tạng của trâu, bò, ngựa, được xào qua rồi ninh trong nhiều giờ cùng với các loại gia vị, thảo quả đặc trưng của núi rừng. Có người gọi nôm na đây là món “lẩu ngựa”. Món này theo đúng bài bản của người dân tộc thì phải được thưởng thức kèm với uống rượu ngô, tuy nhiên, dù đã chuốc vài cốc rượu ngô khai vị cho thêm phần hưng phấn nhưng khi nhìn vào nồi lẩu, tôi vẫn không dám nếm thử, đành quay sang đĩa trâu gác bếp cho lành bụng hơn
