Po Cei Khar Mâh Bingu là biệt danh (tên tục) của Po Cei Sah Bin Bingu, vì ông hay mặc chiếc chăn quấn màu, bằng vàng. Ngoài ra ông còn có các tên gọi khác như Po Cei, Ngài là vị tướng tài trong triều đại vua Po Ramé (1627-1651), ông thường cầm roi và một tấm khăn ngao du khắp xứ sở.
Liên quan đến Khu Thánh tích của Ngài nằm trong thung lũng Kapet, mà có thể sau này, toàn bộ khu Thánh tích sẽ bị nhấn chìm dưới lòng hồ Kapet, khi mà dự án hồ thuỷ lợi này được thực hiện.
Po Cei Khar Mâh Bingu và Đập Da-Mi (Đa-Mi)
Nay, xin viết thêm về công trạng của Po Cei Khar Mâh Bingu đắp đập dẫn thuỷ nhập điền mang nước về cho dân chúng. Đó chính là con đập Đa Mi (banâk Dami), đập này có nguồn từ núi Madrén (Di Linh) dẫn nước về cho cánh đồng Radak (La Dạ).
Công trạng của Ngài luôn được hát kể mỗi dịp làm lễ cúng Ngài ở Palei Craoh Tang (làng Lâm Thuận, huyện Hàm Thuận Bắc).
Bài hát lễ
Cei daok di Hamu Kruec
Hamu Kruec Cei oh daok
Cei ruah Banâk di mblang Kep
Mblang Kep cei oh daok
Cei ruah Banâk di mblang Racam.
Tạm dịch:
Ngài ở cánh đồng Kruec
Đồng Kruec Ngài không ở
Ngài chọn đồng bằng Kep
Đồng bằng Kep Ngài không ở
Ngài chọn đồng bằng Racam
Truyện tích
Khi xưa, có cậu tên là Cei Khar Mâh Bingu (người Việt gọi là Cậu Hoa), cậu có để ý/yêu cô gái ở Palei Craoh Tang (làng Lâm Thuận ngày nay) tên là cô Dùi.
Một hôm cậu tự ý bôi vật dơ dáy lên thân mình để cho ruồi bu, sâu đục, tanh hôi. Nhiều người lo sợ nên khiêng cậu đi tắm rửa sạch sẽ và chăm sóc cẩn thận. Khi tỉnh lại, ông nói là đã ăn nhầm thịt trâu chết ở núi Đá Bạc về, và bà con cũng biết núi đá bạc ở vùng Phan-Rang đang làm lễ tế trâu cho thần núi đá bạc. Tuy nhiên bà con không tin, nên ông mới mửa thịt trâu ra, nên cả làng hoảng hốt và tin thật, cho ông là thần thánh và rất tin ông.
Tuy nhiên bố mẹ cô Dùi, vì không cho cô ưng cậu hoa nên cấm cản, sau ông đã cướp cô Dùi đi theo mình.
Chú thích:
Radak = làng La Dạ
Danaw kraong Kruec = hồ sông Quao
Mblang = sân (cánh đồng, chỉ xứ)
Kep = làng Kép
Racam = làng Ra-Chăm
Tên địa danh được kể trong bài hát lễ dành cho Ngài chính là các con đập mà Ngài đã có công cùng dân chúng xây dựng.
Thánh tích Po Cei Khar Mâh Bingu
Trong thung lũng lòng hồ Ka Pét hiện tồn tại quần thể khu Thánh Tích (10ha) mang giá trị văn hoá, lịch sử đặc sắc, các hiện vật gắn liền với các điển tích của Po đều được giữ nguyên vẹn, bao gồm:
Từ trung tâm xã Mỹ Thạnh, băng qua cánh rừng đầu tiên theo hướng Tây – Bắc, chúng ta sẽ gặp con suối lớn đầu tiên đó là
Suối mài đao – Craoh thah daw
Đây là nơi Po dừng chân nghỉ ngơi, mài đao, trên con đường dẫn vào trung tâm nơi Po lánh trú. Và đây cũng là ranh vào trung tâm khu thánh tích của Po.
Từ điểm Suối mài đao, tiếp tục băng rừng theo hướng Tây Bắc (lệch về hướng Bắc) qua một cánh rừng chúng ta đến trung tâm Thánh tích, nơi còn lăng mộ của Po. Khu đền Po (lăng mộ) có mở hướng Đông, khuôn viên Đền được xếp bằng vòng thành bằng đá núi, hiện vẫn còn nguyên vẹn từ xa xưa, riêng phần ngôi Đền đã được cộng đồng Cham-Raglai di chuyển nguyên vật liệu vào để lát nền, dựng mái che lợp tôn để che mưa gió nơi Po an nghỉ vào khoảng năm 2019.

Đền Po – Bimong Po (nơi Po an nghỉ)
Xung quanh Đền Po là Lán chia thịt, với các hòn đá rải rác và còn một hòn đá hình lưỡi Trâu, các vết tích đó liên tưởng đến hình ảnh Lán chia thịt (trâu).

Lán chia thịt (trâu) – mblang rabha ralaow (kubaw)
Từ trung tâm Thánh tích, nơi có Đền Po, đi theo hướng Đông-Nam, chúng ta sẽ gặp điểm tích Bãi phơi lưới chài, thuyền, đây là bãi đá to gợi nhắc điển tích về Thuyền lớn vượt đại dương (ahaok), với điểm phơi lưới chài, cánh buồm.

Bãi phơi lưới chài, thuyền – mblang bambu jal ahaok
Từ điểm “Bãi phơi lưới chài, thuyền” đi ngược theo hướng Bắc khoảng 300m sẽ tới bãi Luyện binh, bãi luyện binh được bao bọc bởi Thành đá bẫy thỏ (pateng tapay/ganim tapay) đây là một lỗi nói về kĩ thuật đặt bẫy trong quân sự, trung tâm của bãi luyện binh là bàn đá to nơi Po ngự để luyện binh pháp có bàn cờ (pataw catur), ngai tựa ngồi bằng đá (maligai) và vết tích vị trí Po chế thuốc điều trị cho lính khi bị thương.

Bãi luyện binh – mblang pathrem jabuel
Trong khu Thánh tích này đầy những loài cây thuốc nam quý, mà Po chính là người giỏi về biệt tài bào chế và trị thương bằng các loại cây thuốc nam ở trong khu Thánh tích.

Khu điển tích Po xử tội thuộc hạ – mblang bacan inâ gah yak-bak
Phía sau Đền Po, theo hướng Tây, chính là “Khu điển tích Po xử tội thuộc hạ”, vì thuộc hạ của Po đã mang tội, không được lòng dân chúng, nên Po đã xử tội (chết, chôn sống), thuộc hạ của Po cũng là tướng có pháp thuật cao siêu, nên Po phải qua 3 lần phép mới khống chế được. Các vòng thành đá được sắp theo một lối bí thuật riêng.
Từ điểm “Khu điển tích Po xử tội thuộc hạ”, men theo cánh rừng nguyên sinh xanh mát theo hướng Tây-Bắc ta sẽ bắt gặp điểm mốc của vòng thành xếp bằng đá từ điểm suối và kéo dài theo hướng đông bao bọc cả khu luyện binh pháp.


Khu vòng thành xếp bằng đá – bal pataw tali
Trên con đường dẫn đến điểm mốc vòng thành xếp đá này chúng ta sẽ băng qua một con suối nhỏ, con suối này chạy từ hướng Bắc xuôi về Nam, Po đã cho đắp đập dâng nước (banek) dẫn nước cấp cho cánh đồng, phục vụ sản xuất lương thực.

Cánh đồng ruộng của Po [hamu Po]
Cánh đồng trồng lúa của Po, nơi sản xuất cung cấp lương thực.
Nơi Rừng thiêng, với quần thể các di tích (điển tích) Po Cei Khar Mâh Bingu sẽ đi về đâu, nằm im dưới lòng hồ thuỷ lợi Kapet sao?
Không, không.
Câu chuyện của Po Cei sẽ mãi tiếp nối, sẽ kể lại với thế hệ tiếp nối bằng nhiều lối kể khác.
Tác giả: Jaya Thiên
(Bài viết được đăng tải lại với sự đồng ý của tác giả, trân trọng cảm ơn! Lưu ý, để tiện theo dõi, chúng tôi đã gộp lại một số bài viết trong cùng chuỗi bài để độc giả tiện theo dõi. Ngoài ra, chúng tôi cũng có chỉnh sửa ở một vài điểm giúp độc giả đọc được dễ dàng hơn.)